सरकती कपाटे, गुप्त प्रवेशद्वारे व कळी दाबून उघडणारे दरवाजे

या लेखाचा मथळा वाचून मी आता एखादी रहस्यकथा वगैरे लिहायला तर सुरुवात केली नाही ना? अशी शंका तुमच्या मनात येणे साहजिकच आहे. परंतु मी रहस्यकथा वगैरे काही लिहित नाहीये. मी लिहितो आहे चीनमधल्या शांघाय शहरातल्या दुकानांबद्दल! आणि मुख्यत्वे करून सी.डी किंवा डी.व्ही.डी विकणार्‍या दुकानांबद्दल. शांघाय शहराला, बनावट (पायरेटेड) सी.डी व डी.व्ही.डी यांची जागतिक राजधानी म्हटले जाते. या बनावट सी.डी व डी.व्ही.डी.येथे इतक्या मोठ्या प्रमाणावर विकल्या जातात की अमेरिकेतील Motion Picture Association of America या संस्थेच्या प्रतिनिधींनी सुद्धा येथे हात टेकले आहेत. मागच्या आठवड्यात चिनी सरकारने सुद्धा या बाबतीत आपण काही करू शकत नसल्याचे अप्रत्यक्षपणे मान्य केले आहे. National Copyright Administration या सरकारी संस्थेने एक पत्रक काढून या बनावट सी.डी व डी.व्ही.डी उत्पादनात अनेक परवानाधारक ऑडियो व व्हिडियो कंपन्या, इतकेच नाही तर काही सरकारी मालकीच्या कंपन्यांचाही सहभाग असल्याचे मान्य केले आहे. परंतु या बनावट सी.डी उत्पादकांवर गंभीर रित्या काही कारवाई होऊ शकेल असे कोणालाच वाटत नाही. 

लॉव्हेल्स या विधी (लॉ) विषयक संस्थेतील, बौद्धिक हक्कांच्या बाबतीतले एक तज्ञ वकील,मिस्टर. डग्लस क्लार्क हे म्हणतात की शांघायमधल्या या धंद्याचे सॉफिस्टिकेशन व ज्या उघडपणे हा धंदा केला जातो तो बिनधास्तपणा अक्षरश: आश्चर्यजनक आहे. या बनावट सी.डी बनवणारे लोक, काही चोरून मारून हा धंदा करत नाहीत व त्याचा एकच अर्थ निघतो की या धंदेवाल्यांचे पोलिस व शासन यांच्याशी उत्तम लागे बांधे असले पाहिजेत व त्यांना पोलिस व शासनाकडून पूर्ण संरक्षण मिळत असले पाहिजे. सी.डी किंवा डी.व्ही.डी विकणारी ही दुकाने शांघायला भेट देणार्‍या परदेशी पर्यटकांनी नुसती गजबजलेली असतात. झगमगत्या दिव्यांच्या प्रकाशात कपाटांच्या लांब लांब ओळींमधे या बनावट सी.डी व डी.व्ही.डी अगदी उघडपणे मांडून ठेवलेल्या दिसतात. हॉलीवूडच्या अगदी नवीन व तुफान धंदा करणार्‍या Avatar,Tim Burton's Alice in Wonderland, सारख्या चित्रपटांपासून ते Lady Gaga's latest CD The Fame सारख्या ऑडियो सी.डी एखादा डॉलर एवढ्याच किंमतीला राजरोसपणे मिळतात.इथले विक्रेते आपल्याकडे असलेल्या सी.डी.चे कलेक्शन (अर्थातच बनावट) अमेरिकेतील 'ब्लॉकबस्टर' किंवा 'नेटफ्लिक्स' यांच्यापेक्षाही जास्त मोठे असल्याचे अभिमानाने सांगतात.

पुढच्या महिन्यात शांघायमधे वर्ल्ड एक्स्पो हे आंतर्राष्ट्रीय प्रदर्शन सुरू होणार आहे. 6 महिने चालू रहाणार्‍या या प्रदर्शनाला निदान 7 कोटी पर्यटक तरी भेट देतील अशी अपेक्षा आहे. या प्रदर्शनाला भेट देण्यासाठी येणार्‍या पाहुण्यांना, शांघाय हे एक आंतर्राष्ट्रीय दर्जाचे महानगर आहे असे दिसले व वाटले पाहिजे चिनी सरकारने ठरवले आहे. व त्यासाठी शांघाय चकाचक करण्याचे प्रयत्न चालू आहेत. या प्रयत्नांचा एक भाग म्हणून या बनावट सी.डी राजरोसपणे विकणार्‍या दुकानांविरुद्ध, एक मोहिम उघडण्यात आली आहे. चिनी सरकारचा प्रवक्ता म्हणतो की आम्ही अशी 3000 दुकाने बंद केली आहेत. व अनेक दुकानदारांना त्यांच्याकडे असलेल्या बनावट सी.डी नष्ट करण्यास भाग पाडले आहे.

आज जर एखादा पर्यटक या सी.डी. विकणार्‍या दुकानांना भेट द्यायला गेला तर या सर्व दुकानांचा आकार एकदम निम्माच झाला आहे हे त्याच्या लगेच लक्षात येईल. या सर्व दुकानांनी मध्यभागी एक पार्टीशन बांधले आहे. या पार्टीशनच्या पलीकडे जाण्यासाठी एक कपाट सरकवावे लागते व आतल्या अंधर्‍या जागेतून पुढे जाऊन एक कळ दाबून एक गुप्त दरवाजा उघडावा लागतो. या दरवाज्याच्या पलीकडे हजारो बनावट सी.डी व डी.व्ही.डी मांडून ठेवलेल्या आहेत. ऑस्कर्स क्लब, या प्रसिद्ध दुकानात एक पोस्टर लावले आहे. एक्सपो प्रदर्शनाचे मॅसकॉट या पोस्टरमधे बनावट सीडी नष्ट करताना दाखवले आहे व त्या खाली 'बनावटी सी.डी विरुद्ध युद्ध' अशी घोषणा लिहिली आहे. परंतु गंमतीची गोष्ट म्हणजे या दुकानातील विक्रेते, विचारल्यास लगेचच तुम्हाला गुप्त दरवाज्याने कसे जायचे हे तत्परतेने सांगतात. मूव्ही वर्ल्ड, इव्हन बेटर दॅन मूव्ही वर्ल्ड ही शांघायमधली आणखी काही प्रसिद्ध दुकाने आहेत. या मधली परिस्थिती काही फारशी वेगळी नाही. 

 Zhou Weimin, हे शहराच्या cultural market administrative enforcement team चे संचालक आहेत. ते म्हणतात की शांघायमधे बनावट सी.डी मिळणे आता केवळ अशक्य आहे. परंतु जर कोणी अशा गुप्त खोल्या बांधल्या असतील तर त्या आम्ही नष्ट करू. मिस्टर. झोऊ काहीही सांगत असले तरी तुम्हाला “Lost,” “CSI: New York” किंवा “Grey’s Anatomy" सारख्या नवीन टीव्ही सिरियल्सच्या सीडी हव्या असतील किंवा नवीन चित्रपटांच्या सीडी हव्या असतील तर शांघायमधला कोणताही दुकानदार तत्परतेने तुम्हाला गुप्त दरवाज्याने गुप्त खोलीत घेऊन जाईल.

शांघायमधला बनावट सीडी विकण्याचा हा धंदा आता फक्त एकाच गोष्टीमुळे बंद पडू शकतो. नवे संगीत किंवा चित्रपट जालावरून डाऊनलोड करता येतील अशी असंख्य संकेतस्थळे (वेब साईट्स) चिनी लोकांना उपलब्ध होत आहेत. या संकेत स्थळांवरून पूर्णपणे मोफत, तुम्हाला पाहिजे तो चित्रपट किंवा संगीत डाउनलोड करणे शक्य झाले आहे. ही पद्धत लोकप्रिय होत चालली आहे. काट्याने काटा काढावा तसा एक बेकायदेशीर धंदा दुसर्‍या बेकायदेशीर धंद्यानेच फक्त बंद पडेल असे वाटते.

28 एप्रिल 2010