पिवळे प्रदुषण

पीत नदी (Yellow River) ही चीनमधली दुसर्‍या क्रमांकाची सर्वात लांबवर वहात जाणारी नदी आहे. तिबेटच्या उत्तरेला असलेल्या चिंघाई प्रांतातल्या बायेनहार पर्वतात ती उगम पावते व 5464 किलोमीटरचा पूर्व दिशेला प्रवास करून समुद्राला मिळते.

या नदीचे खोरे 7,45000 वर्ग किलोमीटरचे असून या खोर्‍यात अंदाजे 12 कोटी लोक रहातात. या सगळ्या वर्णनावरून, ही नदी चीनच्या दृष्टीने किती महत्वाची आहे हे लक्षात येते. ही नदी प्रचंड प्रमाणात गाळ वाहून नेत असल्याने या नदीच्या पाण्याचा रंग नेहमीच मातकट दिसतो व या रंगामुळेच या नदीला पीत नदी असे नाव पडले आहे.

चीनमधल्या नद्या या जगामधल्या सर्वात जास्त प्रदूषण असलेल्या नद्या आहेत असे मानले जाते. पीत नदीमधले सर्वसाधारण प्रदूषण याला अपवाद नाही. शान्शी प्रांतामधे, पीत नदीला वायहे ही नदी येऊन मिळते. वायहे नदीचीच चिशुई ही एक उपनदी आहे. चिशुई नदीजवळून, चायना पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन या तेल कंपनीची लांझाऊ- चेंगशा या स्थानांना जोडणारी एक तेल वाहिनी जाते. मागच्या बुधवारी ही तेल वाहिनी चिशुई नदीजवळ फुटली व दीड लाख लिटर डिझेल तेल चिशुई नदीच्या पाण्यात मिसळले. या डिझेल तेलाचा तवंग नदीच्या पाण्यावर 13 मैल लांब पसरला. चिशुई नदीमधून साहजिकच हे तेलमिश्रित पाणी वायहे नदीमधे आले. आपत्कालीन परिस्थिती म्हणून जवळपास 700 कामगारांनी नदीला कालवे खोदणे, 27 तरंगणारे ऑइल स्लिक ब्लॉकर्स नदीपात्रात सोडणे वगैरे कामे रात्रभरात केली. यामुळे पीत नदीत हे तेल येणार नाही असे वाटले होते. परंतु त्याचा उपयोग झालेला दिसत नाही.

पीत नदीचे पाणी आधीच अतिशय प्रदुषित आहे त्यात हे तेल मिसळले गेल्याने पीत नदीचे पाणी पिण्यास अयोग्य म्हणून चिनी सरकारने घोषित केले आहे. शान्शी प्रांताबरोबर हेनान प्रांतातही आता पीत नदीचे पाणी पिण्यास अयोग्य घोषित करण्यात आले आहे. झेंगझॉंग व कायफेंग या दोन शहरांची वस्ती 35 लाख तरी आहे. या शहरांचा पाणीपुरवठा पीत नदीवरच अवलंबून असल्याने या शहरांच्या पिण्याच्या पाण्याचा प्रश्न अतिशय गंभीर बनला आहे. जवळच असलेल्या सानमेन्शिया या धरणात असलेल्या पाण्यावर पण आता हा तेलाचा तवंग पसरला आहे. ज्या ठिकाणी तेलवाहिनी फुटली तेथून 33 किलोमीटर अंतरावर सुद्धा पाणी पिण्यास अयोग्य झाले आहे.

पीत नदीचे हे प्रदुषण खूप मोठ्या प्रमाणावर जनसामान्यांचे हाल करणार आहे हे नक्की. चीनमधल्या जनतेवरच्या कोणत्याही संकटाने अतिशय मोठे स्वरूप धारण केल्याशिवाय चिनी प्रसार माध्यमे त्याच्या बातम्या देत नाहीत. आता सर्व प्रसार माध्यमांनी या तेल गळतीच्या बातम्या दिलेल्या असल्याने या संकटाचे भयावह स्वरूप आंतर्राष्ट्रीय माध्यमांपर्यंत पोचू शकले आहे. व या वरूनच त्याचे स्वरूप लक्षात येऊ शकते.

5 जानेवारी 2010